Clara van Assisi werd 16 juli 1194 geboren als dochter van de edelman Favarone di Offreduccio di Bernadino. Onder invloed van Franciscus van Assisi en met zijn hulp verliet zij het ouderlijk huis en legde zich toe op de navolging van Christus in radicale armoede.
Samen met Franciscus stichtte zij de ‘Arme Vrouwen van San Damiano’.
Tot haar dood verbleef Clara in San Damiano en leefde er volgens de ‘kloosterregel’ die zij zelf als eerste vrouw in de geschiedenis schreef. Deze regel werd pas op haar sterfbed door paus Innocentius IV goedgekeurd. Zij overleed op 11 augustus 1253. Zij is begraven in de Basilica di Santa Chiara, Assisi, Italië, vlakbij Franciscus van Assisi. Twee jaar na haar dood werd zij door paus Alexander IV heilig verklaard.
Afkomst van Clara
Op het einde van de twaalfde eeuw, in 1194, werd Clara Favarone di Offreduccio in een adellijke familie te Assisi (Noord-Italië) geboren. De naam Clara betekent: de stralende, de lichtende. Zij was de oudste dochter en had nog twee zussen: Catharina en Beatrice. Haar vader, één van de vijf ridders uit de familie Offeduccio, was bijna nooit thuis. Haar oom Monaldo vertegenwoordigde het gezag in de familie. De moeder van Clara, Ortolana, was een sterke vrouw. Van haar is bekend dat ze op bedevaart ging naar het Heilig Land, naar de graven van de apostelen in Rome en naar het heiligdom van de heilige Michaël in Apulië. Deze pelgrimstochten getuigen zeker van haar ondernemingszin en later zal blijken dat die ook Clara niet vreemd zijn.
Zoals alle adellijke meisjes, genoot Clara een degelijke opleiding. Ze leerde lezen en schrijven, beheerste goed het Latijn, leerde een huishouden organiseren en ook spinnen, weven en borduren. Ze wist, hoe ze moest omgaan met mensen uit de hoogste kringen. Als kind en jong meisje was Clara zeer minzaam en fijngevoelig voor de nood van anderen. Ze deelde voedsel uit aan de armen en had aandacht voor de zieken. Ze bad veel en vastte streng. Voor haar was het duidelijk dat ze zich niet zou laten uithuwelijken. Ze koos voor een leven toegewijd aan God.
Wie was Clara van Assisi
Wat maakt, dat er na zoveel eeuwen nog steeds over Clara wordt gesproken? Heel verwonderlijk, omdat haar leven zich ruim 40 jaar afgespeeld heeft in de verborgenheid van het klooster San Damiano, even buiten Assisi.
Zij was zeer geboeid door Franciscus van Assisi en de opmerkelijke wijze waarop hij gaat leven volgens het Evangelie: vrij van bezit, onbevangen er helemaal zijn voor God en voor de mensen die hij tegenkomt. Clara wil hem volgen op die weg en waagt de grote sprong.
In 1212, in de nacht na Palmzondag, loopt zij van huis weg. Diezelfde nacht nog wordt zij in het kerkje van Portiuncula in de orde opgenomen.
Zij was de eerste vrouw die zich bij Franciscus aansloot. Al spoedig betrok zij een eenvoudig klooster dat Franciscus had gebouwd bij de San Damiano kerk buiten de stadsmuren van Assisi. Daar heeft Clara meer dan veertig jaar een uiterst sober en biddend leven geleid.
Volgelingen van Clara
Al spoedig voegden zich een aantal jonge vrouwen bij Clara. Zij was toen achttien jaar. In haar jeugdig enthousiasme kon deze adellijke jongedame niet vermoeden, dat haar verlangen om biddend en zonder enig bezit door het leven te gaan, bij de toenmalige kerkelijke instanties op zoveel weerstand zou stuiten.
In 1238 bestond de gemeenschap uit 50 zusters.
Veertig jaar heeft Clara samen met haar zusters eraan gewerkt om voor hun nieuwe vorm van evangelisch leven bestaansrecht binnen de kerk te krijgen. Zij gaf op eigen wijze vorm aan de franciscaanse spiritualiteit. Zij en haar zusters leven in de beslotenheid van het klooster, in een geest van handenarbeid, stilte, armoede en gebed. In dezelfde onbevangenheid als Franciscus leven zij hun leven vol vreugde in de zorg voor elkaar en in verbondenheid met God en de mensen, van wie er velen bij hen om raad en om gebed komen. Daarin vinden zij hun rijkdom.
Met respect, maar vrijmoedig wees Clara de kerkelijke gezagsdragers op hun eerste taak: het evangelie van Jezus Christus vooral door voorbeeld en vervolgens door verkondiging te behoeden. Het is mede aan Clara, haar medezusters en opvolgsters te danken, dat het oorspronkelijke charisma van Franciscus tot op vandaag bewaard gebleven is.
Roeping in verbondenheid met Christus
Clara was een sterke vrouw, die vastberaden opkwam voor haar roeping en leefwijze, ook wanneer zij op onbegrip stuitte van haar omgeving en de kerkelijke gezagsdragers.
Zij leefde vanuit een diepe verbondenheid met Christus, die tot uitdrukking kwam in een dienende zusterliefde voor haar eigen gemeenschap, voor de minderbroeders en voor iedereen die op haar weg kwam. In de stilte van de contemplatie ging zij een weg van ware menswording, waardoor zij een stralend licht werd voor allen die haar ontmoetten.
Over deze weg schrijft Clara zelf: “Plaats je geest in de spiegel van de eeuwigheid, plaats je ziel in de afstraling van de heerlijkheid, plaats je hart in het evenbeeld van Gods wezen en vorm jezelf door beschouwing geheel om in het beeld van zijn godheid. Dan zul jij ook zelf ervaren wat de vrienden ervaren door de verborgen zoetheid te proeven die God zelf vanaf het begin bewaard heeft voor wie Hem beminnen.”
(Uit de 3e brief van Clara aan Agnes 12-14)
Regel van Clara en erkenning
Op het einde van haar leven schreef Clara, als eerste vrouw in de geschiedenis, de ‘Levensvorm voor de Arme Vrouwen’ die op wezenlijke punten tot op vandaag waardevol is. Zij schreef deze op basis van de Regel van 1223 van de Minderbroeders. Allereerst voor haar eigen klooster, maar ook als model voor andere kloosters. De kerkelijke overheid echter achtte een leven zonder enige bestaanszekerheid zo risicovol, dat Clara pas op haar sterfbed, 9 augustus 1253 twee dagen vóór haar dood, de kerkelijke erkenning ontving van paus Innocentius IV. Nu wist Clara dat de toekomst voor de Arme Vrouwen veilig was en kon ze in vrede sterven. Haar laatste woorden waren: ‘Gij Heer die mij geschapen hebt, wees gezegend’.
Twee jaar na haar dood werd zij op 26 september 1255 door paus Alexander IV heilig verklaard.
In de praktijk heeft de ‘Levensvorm voor de Arme Vrouwen’ heel wat beroering gebracht onder de toenmalige religieuze vrouwenbeweging met als resultaat dat Paus Urbanus IV in 1263 een nieuwe Regel schreef voor alle vrouwenkloosters die het klooster van San Damiano te Assisi als voorbeeld hadden gekozen.
Nalatenschap
Clara heeft een aantal Geschriften nagelaten. Naast de genoemde Levensvorm, schreef ze een Testament en Zegen als geestelijke nalatenschap voor al haar zusters.
Vanaf 1234 tot 1253 correspondeerde zij met prinses Agnes van Bohemen die te Praag een klooster gesticht had van ‘Arme Vrouwen’. Van die correspondentie waarin Clara Agnes zusterlijk ondersteunde, zijn vier brieven bewaard gebleven.
Clara nu
Tot op de dag van vandaag leven er over de hele wereld vrouwen die enthousiast de contemplatieve levenswijze van Clara en haar zusters voortzetten. Zij verlangen de oorspronkelijke inspiratie van Clara binnen de eigen cultuur vorm te geven en de geestelijke rijkdom ervan te delen: een eenvoudig leven van gebed zonder veel materiële zekerheid voor de dag van morgen, stil luisterend naar God en mensen, aandachtig kijkend naar Christus, de ander en al het door God geschapene.
Jaarlijks wordt Clara kerkelijk geëerd op de datum van haar sterfdag, 11 augustus.
Het klooster San Damiano en het graf van Clara in de Basilica di Santa Chiara zijn als bedevaartsplaats te bezoeken.
Bronnen:
- Wikipedia, websites Clarissen Nederland en België.
- Uitgave ‘Bij Clara’ door Gerard Pieter Freeman (1993)
- Uitgave ‘Samen geroepen’ door zusters Clarissen Megen (2003-2004).
- Uitgave ‘Echt mens worden met Clara van Assisi’ door Francine Demarsin (1994).
- Uitgave ‘de Heilige Clara, leven.
- Geschriften, documenten’ ingeleid en vertaald door Hilarion Goossens OFM (1976).
- Uitgave ‘Franciscus van Assisi, hoofdstuk 15’ door Adrian House (2013)
Franciscus van Assisi werd in 1181 of 1182 geboren. Aanvankelijk droomde Franciscus ervan om ridder te worden en vocht hij rond zijn twintigste jaar voor de adel in een veldtocht tegen Assisi mee. Dit werd een fiasco voor Assisi en Franciscus werd gevangen genomen. Toen hij vrijkwam was hij veranderd en concludeerde hij dat hij God wilde dienen. Deze bekering leidde ertoe dat Franciscus ging leven als religieus en hij de kloosterorde van de franciscanen of minderbroeders stichtte. Hij overleed op 3 oktober 1226 in de Portiuncula te Assisi. Franciscus werd op 16 juli 1228 heilig verklaard door paus Gregorius IX.
Afkomst van Franciscus
De tweede helft van de twaalfde eeuw, in 11981 of 1182, werd Franciscus als zoon van een handelsman te Assisi (Noord-Italië) geboren. Bij zijn doop kreeg hij de naam Giovanni (Johannes) di Pietro Bernadone. Maar toen zijn vader Pietro di Bernadone een paar dagen later terugkwam van een handelsreis uit Frankrijk, noemde hij zijn zoon Francesco, de ‘Fransoos’.
Franciscus groeide op in een welvarend milieu. Hij leerde schrijven en rekenen op het parochieschooltje en ging zijn vader in de lakenwinkel helpen. Als opgroeiende jongeling bleek hij ambitieus: hij wilde ridder worden of een groot vorst. De ridders wilden de burgers onder zich houden, terwijl de burgers de vrijheid wilden. Al strijdend zag Franciscus, dat het aantal armen toenam. Daar lag de kiem van Franciscus’ bekering.
Bekering
Franciscus vocht mee in een veldtocht jegens Assisi. Het werd echter een fiasco voor Assisi en Franciscus werd gevangen genomen. Toen hij vrijkwam, was hij veranderd; hij zocht naar nieuwe levenszin. In Spoleto kreeg hij een droom waaruit bleek dat het beter was om God te dienen. Daarom keerde hij terug naar Assisi en ging hij de armen en melaatsen helpen. Zo werd zijn liefde voor armoede geboren; het bleek de beslissende periode voor zijn bekering te zijn. Hij bad veel. Op een dag bij het kapelletje van San Damiano hoorde hij het kruisbeeld zeggen: ‘ga mijn huis herstellen. Zie je niet dat het een puinhoop is?’ Hij restaureerde het kerkje en vond op die manier de bouwsteen voor zijn leven: het herstel van Gods huis.
Toen het kerkje klaar was, onttrok hij zich aan zijn welgestelde familie en gaf hij alles wat hij had aan zijn vader terug.
Daarna restaureerde hij het kerkje Portiuncula, alwaar hij vaak verbleef. Aan Franciscus heeft de kapel haar beroemdheid te danken.
Volgelingen van Franciscus
Zo rond 1209 besloot een aantal mannen de leefwijze van Franciscus te gaan delen. Zij riepen mensen op om evangelisch te leven. Zij noemden zich broeders van de minsten ofwel minderbroeders. Toen er elf broeders waren, trok Franciscus samen met hen naar de paus en met diens goedkeuring ca. 1215 mochten zij preken.
In 1211 of 1212 kwam er een vrouw naar Franciscus: Clara. Clara wilde zijn levenswijze volgen. Met toestemming van Franciscus betrok zij het klooster bij het kerkje San Damiano. Andere vrouwen gingen haar levenswijze delen. Later zou dit de orde van de Clarissen worden.
Er waren ook mensen, die het ideaal van Franciscus wilden volgen, doch vanuit ‘hun eigen huis’ en ‘gehuwd of niet’ deden zij vaak werk van barmhartigheid en steunden zij de minderbroeders en de clarissen. Zij werden de seculieren of de franciscaanse lekenorde genoemd.
Gezondheid
Franciscus was de onbetwiste leider van zijn broeders. Hij maakte vele preektochten, ook buiten Italië, zoals naar Spanje, Egypte en het Midden-Oosten.
Franciscus begreep dat leiderschap van de inmiddels uitdijende orde, die een van de belangrijkste ordes in de kerk aan het worden was, van groot belang was. Daar was een andere leiderschapsstijl bij nodig. Hij droeg daarom zijn taken over aan de nieuwe leider Petrus Catani (jurist). Toen die een klein jaar later stierf, werd broeder Elias de nieuwe leider. Franciscus bewees de orde in 1223 nog een grote dienst. Hij maakte een nieuwe, beknoptere regel uit de voorlopige regels, die de broeders tijdens de kapittels hadden opgesteld.
Franciscus zijn gezondheid leed onder de verre en langdurige reizen die hij maakte, doch dat deerde hem niet: het was de armoede die hij lief bleef hebben. Aan het eind van zijn leven kampte Franciscus met veel pijn en ongemak, slechtziendheid en met depressies.
Stigmata en overlijden
Toen Franciscus een verschijning kreeg van de gekruisigde engel en er in zijn handen, voeten en zijde de wondtekenen van Christus aan het kruis zichtbaar werden, gewoonlijk stigmata genoemd, begreep Franciscus die als een signaal uit de hemel dat hij Christus trouw was gebleven.
Franciscus stierf op 3 oktober 1226 in de Portiuncula. Terwijl hij stierf, keek hij met blinde ogen op naar de wolkeloze blauwe hemel van een volmaakte zomerochtend die plotseling straalde met een duizelingwekkend licht.
Bronvermelding: Wikipedia, diverse websites over Franciscus, uitgave ‘Franciscus van Assisi’ door Adrian House (2013), uitgave ‘In de voetsporen van Franciscus’ door Gerard Pieter Freeman (2010).
Het kruis van San Damiano is een icoon, dat omstreeks 1100 door een Syrische monnik werd geschilderd. Er zijn al schilderend veel teksten in verwerkt: het is één en al symboliek. Lijden en dood worden in dit kruis getransformeerd in heerlijkheid.
Achter Zijn uitgestrekte armen is het lege graf te zien, zoals de vrome vrouwen het op de morgen van Zijn verrijzenis aantroffen. Uiterst links en rechts zijn de vrouwen afgebeeld die naar het lege graf komen.
Aan de rechterkant van Jezus staan Maria, de moeder van Jezus en Johannes. Aan de linkerkant staan Maria Magdalena, Maria de moeder van Jacobus en de Honderdman. Over de schouder van de laatste kijkt zijn zoon mee omdat hij is genezen.
Boven het hoofd van de Gekruisigde is in een stralend rode cirkel de Heer afgebeeld die ten hemel opstijgt. In Zijn hand draagt Hij het kruis als een scepter van overwinning.
In het bovenste gedeelte zingen engelen Christus toe en in de uiterste bovenrand is in een halve cirkel de rechterhand van de Vader afgebeeld. Helemaal onderaan de voet van het kruis zijn enkele apostelen weergegeven, die met opgeheven hoofd naar de Heer opzien. Naast het linkerbeen van Christus is een haan afgebeeld; het is een verwijzing naar de verloochening van Petrus en een teken van waakzaamheid.
Hiermee is de rijke inhoud van dit kruisbeeld zeker nog niet uitgeput. De Heer heeft het heil voor ons, mensen, bewerkt. Of wij aan dit heil deelachtig worden, wordt bepaald door de manier waarop wij tegenover Hem staan. Dit wordt uitgebeeld door de mensen, die links en rechts naast het lichaam van de Gekruisigde staan.
Voor meer informatie:
https://shop.franciscaansebeweging.nl